Αναξίμανδρος

I

(Μίλητος 611/10 – 547/6 π.Χ.). Φιλόσοφος. Για τη ζωή του δεν υπάρχουν σαφείς μαρτυρίες. Ήταν πάντως αρχηγός της Σχολής της Μιλήτου στα μέσα του 6ου αι., μετά τον Θαλή. Από το έργο του διασώζεται μια περικοπή που αναφέρει ο Αριστοτέλης και πολλές αναφορές των Ελλήνων σχολιαστών. Όπως πιστεύεται, έγραψε έργο με τον τίτλο Περί φύσεως.Ως αρχή γένεσης, αλλά και κατάλυσης των φυσικών όντων και του σύμπαντος, ο Α. θέτει το άπειρον. Με τον όρο αρχή, για πρώτη φορά, νοείται η πρωταρχική ουσία, υλική κατά τη σχολή της Μιλήτου, και μαζί η ερμηνευτική βάση στην έρευνα των όντων και φαινομένων. Με την έννοια αυτή νοείται και το άπειρον, δηλαδή ως υλική ουσία που δεν ταυτίζεται με καμιά ειδική υλική οντότητα, όπως το νερό που θεώρησε ως απαρχή του κόσμου o Θαλής και που είναι, κατά τον Α., και αυτό δευτερογενές. Το άπειρο είναι «αΐδιον και αγήρω, αθάνατον και ανώλεθρον». Δεν είναι ούτε μείγμα των υλικών στοιχείων ούτε άυλη νοητική αρχή: είναι η ύλη στην ανεξάντλητη γενικότητά της και περιέχει τα πάντα. Από το άπειρο αποσπώνται τα υλικά στοιχεία και όντα με περιορισμένες ιδιότητες. Πρώτα οι αντίθετες ύλες ψυχρόν και θερμόν, και από την ανάμειξή τους το νερό, το οποίο και για τον Α. βρίσκεται στη βάση όλων των άλλων στοιχείων και της ζωής. Από το νερό ύστερα προκύπτουν τα άλλα στοιχεία, γη, αέρας και φωτιά. Από τον αέρα και τη φωτιά σχηματίζονται τα αστέρια, που έχουν τη λάμψη από τη φωτιά και την κίνηση από τα ρεύματα του αέρα. Η ιδέα αυτή της μηχανικής ερμηνείας της κυκλικής αστρικής κίνησης υπήρξε αποφασιστική στην ιστορία της αστρονομίας.

Για τη γη, ο Α. πρεσβεύει ότι σχηματίστηκε από την αποξήρανση του υγρού στοιχείου που την αποτελούσε αρχικά και ότι είναι κυλινδρικού σχήματος και ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος. Στο υγρό στοιχείο ανάγει ο Α. και τη γένεση της ζωής, με την επενέργεια της ηλιακής θερμότητας. Με την αντίληψή του για την προέλευση του ανθρώπου από μια υδρόβια ζωική μορφή, που ωρίμασε εξελικτικά και χειραφετήθηκε από την αρχική αυτή μορφή και τις άμεσες δεσμεύσεις της στο υγρό στοιχείο, ο Α. γίνεται εισηγητής της ιδέας της εξέλιξης στον βιολογικό τομέα.

Αλλά τα όντα και o κόσμος στο σύνολό του και η κίνησή τους παραμένουν δευτερογενή, αποσπασμένα από το άπειρον και την κίνησή του, γιατί το άπειρον του Α. έχει ζωή και κίνηση, σύμφωνα και με τη γενικότερη αντίληψη του υλοζωισμού των Ιώνων φιλοσόφων. Την ύπαρξή τους όλα την έχουν, κατά κάποιον τρόπο, κλεμμένη, γι’ αυτό και δεν τη διατηρούν αιώνια: φθείρονται και επιστρέφουν στο άπειρον. Έτσι προκύπτουν κύκλοι γένεσης και κατάλυσης απείρων κόσμων. Η φθορά είναι μια οφειλόμενη επιστροφή, μια τίσις για το αδίκημα που επιτελεί η ύπαρξη. Έτσι, μια ηθική έννοια συνυφαίνεται με την οντολογία του Α., συγγενής προς μια ευρύτερη και βαθιά ριζωμένη ιδέα που επικράτησε για πολλούς αιώνες και η οποία θεωρεί την ανασφάλεια και φθαρτότητα των φυσικών όντων ως προϊόν αμαρτίας. Από την άλλη πλευρά, όμως, είναι κατοχυρωμένη και η αιωνιότητα και το άφθαρτο, όχι ενός κόσμου ή όντος άλλου από τα φθαρτά, αλλά του απείρου ως γενικής έννοιας και μορφής της ύλης. Η σχέση γενικού και ειδικού, η κίνηση μέσα από τα αντίθετα και η σχετικότητα της φθοράς προαναγγέλλουν τη σκέψη του Ηράκλειτου.

Ως αστρονόμος, φυσικός, βιολόγος και φιλόσοφος, ο Α. είναι προδρομικός και μεγάλο μέρος από τα φιλοσοφικά προβλήματα των μεταγενέστερων αιώνων, έως και τη σύγχρονη εποχή, κυοφορούνται στο σύστημά του.

Ο φιλόσοφος Αναξίμανδρος σε ρωμαϊκό γλυπτό.

II

(αρχές 5ου αι. π.Χ.). Ιστορικός συγγραφέας από τη Μίλητο. Έγραψε Εξήγησιν συμβόλων Πυθαγορείων,καθώς και Ηρωολογίαν (μύθους ηρώων) στην ιωνική διάλεκτο.